Phần 1: Nền tảng cơ bản

Tại sao khi còn đi học ta phải học rất nhiều kiến thức mà ta không cần tới, đặc biệt các dạng toán học rất khó mà khi vào đời chẳng bao giờ phải dùng tới. Đặc biệt với sự hỗ trợ của máy tính ngày nay thì ta chỉ cần biết dùng máy tính cầm tay là ra hết kết quả. Tôi nghĩ cái gì cũng có cái lý của nó, mà trong trường hợp này đó là luyện khả năng tư duy logic.

Khi chúng ta vò đầu bứt tai để tìm cách giải quyết một bài toán khó thì đó là khi tư duy logic được rèn luyện. Nhưng quá trình rèn luyện chỉ trong khi chúng ta tìm lời giải; nếu có sẵn lời giải mẫu và chúng ta chỉ phải làm theo thì chẳng luyện được gì. Những người giỏi toán thường sẽ có tư duy logic tốt.

Ngược lại, văn học là một môn học đòi hỏi sự cảm nhận (về mặt cảm xúc), tư duy vượt ra khỏi những logic thông thường. Người giỏi văn vì vậy tư duy logic kém hơn; tư duy logic cũng không phải là điều kiện tiên quyết để thành công.

Ngày nay chúng ta khó nhớ nổi 10 số điện thoại bởi sự trợ giúp của điện thoại; tương tự nếu ta cho các môn học trong nhà trường trở nên dễ hơn thì tư duy của ta không được rèn luyện, vì vậy nó cũng không phải triển được trong khi tuổi đó là tuổi dễ dàng cho học tập.

Khi đi làm, chúng ta có thể bắt gặp trong hầu hết các thông báo tuyển dụng của các công ty về việc ứng viên phải có “Tư duy logic”; đặc biệt các vị trí quản lý thì càng được coi trọng.  Vậy người có tư duy logic là người như thế nào? Hình như bản thân nhà tuyển dụng cũng còn khá mập mờ trong việc đánh giá một ứng viên liệu có tư duy logic không. Nếu ai đó hỏi bạn câu này thì bạn sẽ trả lời ra sao? Bạn thực sự có tư duy logic không? Làm sao bạn biết được rằng bạn có tư duy logic hoặc không có tư duy logic?

Người không có tư duy logic là người tư duy phi logic; lợi thế của họ là không bị giới hạn bởi sự logic trong các vấn đề nhưng nhược điểm của họ là khó khăn trong giải quyết vấn đề. Trong loạt entry về thuật ngụy biện ta tiếp cận rất nhiều phương pháp ngụy biện khác nhau. Một người có tư duy logic kết hợp với năng lực ngụy biện có thể thuyết phục người khác, đặc biệt lại là người có tư duy logic kém. Nếu một người tự ngụy biện chính mình mà không phát hiện ra thì anh ta thực sự là có tư duy phi logic.

1.Chúng ta sử dụng tư duy logic khi nào?

Khi chúng ta đánh giá: 

Chúng ta có ngũ giác bao gồm Thính giác, xúc giác, thị giác, vị giác, khứu giác. Các cơ quan chỉ có tiếp nhận thông tin bên ngoài truyền tới não. Theo phản xạ tự nhiên ta sẽ xử lý thông tin này, chính là ta đang đánh giá.

Ví dụ ngay khi nhìn thấy một cái ô tô bạn sẽ có đánh giá về hình dáng, màu sắc, giá tiền, người chủ của ô tô,…

Kết quả của đánh giá sẽ dẫn tới suy nghĩ và hành động tương ứng.

Khi chúng ta giải quyết vấn đề

Việc tìm nguyên nhân sau đó giải pháp đều liên quan tới logic cả. Khi ta hỏi “Tại sao vấn đề này xảy ra” chính là ta tìm mắt xích phía trước. Khi ta hỏi “Hậu quả của của vấn đề này là gì?” là ta đang tìm mắt xích phía sau.

Kỹ năng giải quyết vấn đề là một kỹ năng cực kỳ quan trọng mà tôi đã có hẳn vài entry để hướng dẫn rèn luyện. Chắc chắn bạn sẽ rất thích chủ đề đó vì nó là thứ bạn gặp hàng ngày ở nhà, ở công sở.

Khi giao tiếp

Bạn đã bao giờ nghe một người nói và cuối cùng chẳng hiểu người đó nói gì chưa? Có hai trường hợp hoặc là người đối diện trình bày các ý lộn xộn chẳng theo quy luật nào cả hoặc là trí óc bạn tiếp nhận không kịp các ý được trình bày do tư duy không kịp liên kết các thông tin lại với nhau. Bản chất nó rất logic nhưng vì năng lực tư duy chưa tới mức có thể hấp thụ nên nó dường như chẳng có sự kết nối gì.

Với tư duy logic, người nói sẽ trình bày vấn đề đơn giản, dễ hiểu, có mối liên kết. Nếu bạn đếm 1,2,3,4,5,6,7,8,9 thì rất dễ nhưng cứ thử đếm 1,5,4,2,3,6,7,9,8 mà xem; đọc đã khó nói gì tới nhớ.

2.Các khái niệm cơ bản:

Chủ quan và Khách quan

Hãy nhìn xung quanh, bạn thấy gì? Có ti vi, có chương trình phát trên ti vi, có cuốn sách, có cái bàn,…. Tivi, sách, bàn,… gọi là sự vật. Tivi đang phát chương trình “hãy chọn giá đúng” gọi là sự kiện. Sự vật và sự kiện tồn tại vốn nó vẫn vậy gọi là khách quan.

Bar Luxury bốc cháy tối qua là một sự kiện; Bar luxury là một sự vật. Nước Mỹ là sự vật, Mỹ không kích IS ở syria là sự kiện. Cuộc đàm phán Mỹ – Trung diễn ra tuần này (T5/2019) là một sự kiện; nó được quyết định bở ý muốn chủ quan của hai bên.

Trời hôm nay rất mát, bài hát đang nghe rất hay, cô gái kia rất xinh, công việc này rất khó, máy in này in rất nhanh, Mỹ sai lầm trong việc tấn công IS. Các phát biểu này đều là chủ quan vì nó là ý nghĩ của người phát biểu; người phát biểu khác nhau thì ý nghĩ cũng khác nhau.

Một hiện tượng khách quan được giác quan con người tiếp nhận sinh ra suy nghĩ dựa vào ý thức của mỗi người để trở thành chủ quan. Sự kiện đàm phán Mỹ – Trung là khách quan so với bạn và tôi; bạn và tôi sẽ có những suy nghĩ (chủ quan) về việc đó khác nhau; bạn thì rằng đó là tốt cho Việt Nam, tôi lại cho là xấu cho Việt Nam. Suy nghĩ của tôi và bạn chẳng ảnh hường gi tới cái khách quan đó cũng như việc tôi thích con mèo đó trong khi bạn thì không cũng chẳng ảnh hưởng gì tới con mèo.

Nếu một ai đó phát biểu rằng “Các quyết định của tôi là hoàn toàn khách quan” thì chắc chắn sai vì một dữ kiện đã qua xử lý của người đó thì không còn là khách quan nữa.

Một mô tả khách quan phải là mô tả vốn nó vẫn vậy. Ví dụ: cái máy in này có kích thước (Dài x rộng x cao)  là 30cmx30cmx20cm. Nếu mô tả  “Cái máy in này rất cồng kềnh” thì mặc dù vẫn là mô tả nhưng là mô tả chủ quan.

Chủ thể và khách thể

“Quan” là quan sát; “thể” là bản thể. Chủ thể là chính là con người, là chủ của ý thức, con người sử dụng ý thức của mình để biến khách quan thành chủ quan.

Khách thể là sự vật, sự kiện. Khách thể không có ý thức, nó tồn tại như nó vốn vậy. Con người quan niệm con mèo, con gà, con cá,… không có ý thức nên không xếp nó vào chủ thể.

Khái niệm

Khái niệm là phản ánh một sự vật, hiện tượng tồn tại độc lập so với nhận thức của chúng ta. Nếu như một sự vật, hiện tượng không có khái niệm gì cả ta sẽ không thể trao đổi thông tin với nhau được. Làm sao tôi và bạn có thể bàn luận về lợi ích của chim sâu trong việc bảo vệ mùa màng khi tôi thì nghĩ đó là con giống con vịt, còn bạn thì lại cho rằng nó là con kêu meo meo. Rất nhiều tranh cãi của chúng ta chẳng đi tới đâu chỉ vì không chịu khó thống nhất các khái niệm ngay từ đầu.

Một số sự vật, hiện tượng chúng ta đã trực tiếp trải nghiệm nên khi nhắc tới nó chúng ta ngầm hiểu nó là gì thậm chí ngay cả khi không phát biểu được thành ngôn ngữ rằng nó là gì. Ví dụ khi nói tới cái bảng phấn, ai cũng hiểu nó là cái gì nhưng phát biểu lên chưa chắc đã phát biểu được. Giống như các cảm xúc của ta, chỉ có thể cảm nhận mà không thể phát biểu nó là cái gì ví dụ như tình yêu, lòng dũng cảm, sự kiên trì, tính kiên nhẫn, có ý chí…

Khi con người chưa có ngôn ngữ thì họ sẽ dùng hình vẽ để mô tả sự vật, hiện tượng. Khi bạn phải giải thích cho một ai đó về cái gì đó mà cái gì đó quá phức tạp thì tốt nhất nên dùng các ảnh chụp, hình vẽ. Một ảnh chụp bằng ngàn lời nói, nên sử dụng nó thật nhiều cho những thứ khó giải thích.

Một số sự vật, hiện tượng chúng ta trải nghiệm qua trung gian. Ví dụ ta có thể chưa nhìn trực tiếp thấy núi lửa nhưng đã nhìn nó trên ti vi vì vậy khi nhắc tới núi lửa ta biết nó là gì. Ngày nay, hầu hết các sự vật, hiện tượng ta trải nghiệm qua trung gian.

Sự kiện “Quán bar Luxury” cháy rụi ta biết nó qua vnexpress mà không trực tiếp nhìn thấy nó. Khi nhắc tới sự kiện này ta lập tức hình dung ra nó, tất nhiên là theo mô tả của trung gian và trong khi chém gió với bạn bè ta có thể phát biểu mạnh mẽ giống như chính mắt ta được chứng kiến vậy.

Đối với các sự kiện ta nghe, nhìn thông qua một trung gian thì tốt nhất nên hết sức suy xét trước khi biến nó thành trải nghiệm của chính mình.

Một số sự kiện, hiện tượng không có cách hiểu rõ ràng, mỗi người hiểu một kiểu khác nhau cũng có rất nhiều. Ví dụ như hỏi Thế nào là Quản trị? Chắc chắn 10 người trả lời thì có 10 khái niệm khác nhau. Nó không phải là thứ có thể quan sát, sờ nắm được nên mỗi người sẽ hiểu về nó khác nhau. Nhiều thứ chúng ta vẫn còn đi tìm một cách hiểu thống nhất; tri thức nhân loại chưa tới điểm dừng.

Marketting là gì? cũng có hàng chục câu trả lời; ngay cả các chuyên gia trong ngành cũng hiểu nó không thống nhất. Vì vậy một số trường hợp người ta chấp nhận một sự vật, hiện tượng có nhiều khái niệm.

Khái niệm bản chất là phản ánh chủ quan của một thực tại khách quan. Một thực tại khách quan tồn tại vốn nó vẫn vậy, việc ta khái quát về nó không thực sự phản ánh đúng về nó. Ví dụ  “Một cái bảng phấn là một tấm gỗ được quét sơn đen hoặc xanh dùng để cho giáo viên ghi các nội dung bài giảng thường được đặt trong các lớp học”. Ta thấy là cho dù khái niệm có dài tới mấy thì nó cũng không thể phản ánh đúng bản chất của cái bảng phấn.

Chân lý

Khi ta nói một cái gì đó là chân lý thì có nghĩa là nó hiển nhiên đúng, được mọi người chấp nhận.

Chân lý bao gồm hai loại là Chân lý bản thể và Chân lý logic. Cái bàn,con mèo, cái cốc, cái bút,… là chân lý bản thể. Nó thực sự tồn tại, không ai có thể bảo với tôi là cái cốc trước mặt tôi không tồn tại được.

Chân lý logic là một lập luận, một phát biểu hiển nhiên đúng. Nó chỉ là ngôn ngữ mà không phải là một thực thể như Chân lý bản thể. Ví dụ “cái cốc được đặt trên cái bàn làm việc của tôi” là một chân lý vì rõ ràng là cái cốc trước mặt tôi được đặt trên cái bàn.

Chân lý đóng vai trò quan trọng trong logic. Nếu như ta phát triển ý logic trên một thứ không phải chân lý thì đương nhiên ta sẽ nhận một kết quả sai.

Một công dân khai rằng thời điểm trước khi quán bar luxury cháy có một người đã xách một vật rất có khả năng là một can xăng vào quán bar. Sự kiện này có thể đúng hoặc sai vì nó là phản ánh chủ quan của một sự kiện. Nếu sự kiện sai, có nghĩa nó không phải chân lý thì sẽ dễ tới kết quả sai hoặc các điều tra dựa vào nó sau đó là vô nghĩa.

Ví dụ đơn giản hơn:

– “Iphone 6 là một sản phẩm của hãng Apple” là một phát biểu chân lý hoặc chân lý đúng

– “Iphone 6 là một sản phẩm của hãng Samsung” là một phát biểu không phải chân lý hoặc chân lý sai

– “Tư duy” chỉ đơn giản là “Cách nghĩ”. Tư duy logic là cách nghĩ logic, nó là thứ có thể học được.

– Logic học là khoa học về những quy luật và hình thức cấu tạo của tư duy chính xác.

– Từ khi con người biết suy nghĩ thì họ đã biết đến logic rồi. Nhưng bắt đầu thành một tên gọi của một môn khoa học bởi Aristote (384 – 322 trước công nguyên).

– Đối tượng của logic học là những quy luật và Hình thức của tư duy chính xác.

Thực sự thì ai trong chúng ta đều có tư duy logic, chỉ khác nhau ở cấp độ. Khi một nhà tuyển dụng yêu cầu là “phải có tư duy logic” thực ra là yêu cầu không rõ ràng đổi với ứng viên và họ thường không quan tâm tới điều này. Tuy nhiên, nhà tuyển dụng có thể đo đếm cấp độ tư duy logic thông qua phỏng vấn, các bài kiểm tra. Họ có thể đo đếm được cấp độ tư duy logic nếu họ có công cụ (nhưng thường thì sẽ không có công cụ mà tùy thuộc vào chủ quan của người phỏng vấn). Chỉ khi tuyển dụng ở quy mô lớn thì nhà tuyển dụng mỡi bõ công làm các bài kiểm tra để đo đếm chính xác.